Phát triển bền vững và giảm phát thải trong sản xuất lúa gạo

Theo Ngân hàng Thế giới, canh tác lúa chiếm 48% tổng lượng phát thải khí nhà kính

Hội thảo do Viện Nghiên cứu Lúa Quốc tế (IRRI) phối hợp với Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (ISPAE) và Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) tổ chức, đánh dấu bước khởi đầu cho dự án "Tăng cường sự phối hợp đồng bộ để thực hiện NDC (cam kết giảm phát thải khí nhà kính) của Việt Nam trong hệ thống sản xuất lúa".

Hội thảo nhấn mạnh vai trò của sản xuất lúa phát thải thấp trong việc thực hiện các mục tiêu quốc gia về biến đổi khí hậu. Là quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, Việt Nam đang tiên phong trong phát triển các mô hình sản xuất lúa xanh thông qua Đề án Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) đến năm 2030.

TS. Jongsoo Shin, Giám đốc khu vực châu Á của IRRI, khẳng định: "Biến đổi khí hậu đang tác động nghiêm trọng đến an ninh lương thực toàn cầu. Việt Nam có tiềm năng lớn để dẫn đầu chuyển đổi xanh trong ngành lúa gạo. Dự án này sẽ xác định các cơ chế chính sách hiệu quả, mang lại lợi ích kép: giảm phát thải, thích ứng với biến đổi khí hậu và nâng cao sinh kế cho nông dân".

Ngành lúa gạo đóng vai trò sống còn đối với nông nghiệp Việt Nam và an ninh lương thực toàn cầu. Năm 2024, xuất khẩu gạo đạt 9 triệu tấn, kim ngạch 5,66 tỷ USD, khẳng định vị thế quan trọng trong chuỗi giá trị nông nghiệp. Tuy nhiên, ngành cũng đối mặt thách thức lớn về môi trường. Theo Ngân hàng Thế giới, canh tác lúa chiếm 48% tổng lượng phát thải khí nhà kính và hơn 75% lượng phát thải khí metan (CH₄) của ngành nông nghiệp. Do đó, phát triển lúa gạo bền vững, ít phát thải là yêu cầu cấp thiết để thực hiện cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu.

Việt Nam đang triển khai nhiều giải pháp giảm phát thải khí nhà kính trong sản xuất lúa. Dự án VnSAT đã áp dụng kỹ thuật canh tác phát thải thấp trên 180.000 ha và Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp được xem là bước đi chiến lược với quy mô lớn nhất từ trước đến nay.

TS. Trần Công Thắng, Viện trưởng ISPAE, nhấn mạnh: "Đổi mới sáng tạo là con đường quan trọng để giải quyết thách thức hiện nay. Ngành lúa gạo không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn góp phần ổn định xã hội và phát triển kinh tế bền vững." IRRI cũng giới thiệu máy trộn tự hành với công suất 138 - 300 m³ rơm rạ/giờ, hiệu quả hơn nhiều so với máy truyền thống, hỗ trợ xử lý rơm rạ – nguồn phát thải lớn nếu bị đốt hoặc vùi không đúng cách.

Đề án tại ĐBSCL đặt mục tiêu đến năm 2030 mở rộng 820.000 ha lúa phát thải thấp, giảm 30% chi phí đầu vào, tiết kiệm khoảng 9.500 tỷ đồng cho nông dân, tăng tỷ suất lợi nhuận 50% và giảm 10% lượng khí nhà kính. Ngoài ra, mô hình canh tác lúa cải tiến (SRI) với kỹ thuật tưới ướt khô xen kẽ (AWD), quản lý dịch hại tổng hợp và sử dụng phân bón hiệu quả đã giúp giảm lượng giống 70-90%, tiết kiệm nước, giảm sâu bệnh và tăng năng suất.

Một thách thức lớn được hội thảo đề cập là làm sao tiêu thụ 14 triệu tấn rơm rạ từ 1 triệu ha lúa. Theo IRRI, tại ĐBSCL, mỗi năm có 24 triệu tấn rơm rạ, nhưng chỉ 30% được thu gom, phần còn lại bị đốt hoặc vùi, gây ô nhiễm và tăng phát thải. IRRI đang hỗ trợ phát triển kinh tế tuần hoàn trong sản xuất lúa gạo, tận dụng rơm rạ để sản xuất năng lượng sinh khối xanh, phân bón hữu cơ, giảm áp lực tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường. Chính phủ cần có chính sách khuyến khích nông dân tham gia mô hình này, mang lại lợi ích kinh tế rõ rệt.

Ông Roland Treitler (GIZ) đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam, khẳng định quốc gia đang đi đúng hướng trên con đường phát triển xanh. Sự phối hợp với các đối tác quốc tế như IRRI, GIZ đã mang lại lợi ích cho chính quyền, doanh nghiệp và nông dân. Việt Nam được IRRI chọn là nơi tập trung ban đầu để thực hiện dự án trồng lúa chất lượng cao, phát thải thấp theo mô hình kinh tế tuần hoàn trong ASEAN đến năm 2029, hướng tới mục tiêu trung hòa carbon (Net-zero). Hội thảo cũng ghi nhận vai trò của báo chí trong truyền tải khoa học vào thực tiễn, như nhận định từ các tổ chức CGIAR.

Kết quả hội thảo là nền tảng quan trọng để hoạch định chính sách phát triển hệ thống sản xuất lúa bền vững. IRRI, ISPAE và GIZ sẽ tiếp tục nghiên cứu phương thức canh tác phù hợp với từng vùng sinh thái, mở rộng mạng lưới đối tác để ứng dụng thực tiễn.

TS. Cao Đức Phát, Chủ tịch HĐQT Viện Nghiên cứu Lúa Quốc tế nhấn mạnh rào cản lớn nhất của công nghệ sinh học là nhận thức, cần đẩy mạnh truyền thông để thay đổi tư duy nông dân. Với những bước đi chiến lược, Việt Nam không chỉ đảm bảo an ninh lương thực mà còn góp phần vào mục tiêu giảm 30% phát thải khí metan vào năm 2030, nâng cao vị thế trên thị trường xuất khẩu gạo toàn cầu.

Đỗ Hương (Theo https://baochinhphu.vn/phat-trien-ben-vung-va-giam-phat-thai-trong-san-x...)