Vì sao Omicron có thể là biến thể gây lo ngại cuối cùng trong đại dịch Covid-19?

09:52 26/12

Thậm chí nếu biến thể Covid-19 có khả năng lây nhiễm cao như Omicron tối đa hóa các "công cụ" của nó thì quy luật hóa sinh cho thấy, virus không thể tiến hóa vô hạn.

Omicron đã tiến hóa đến mức tối đa?

Việc virus có sống hay không là một điều gây tranh cãi nhưng giống như tất cả các dạng thức sống khác, chúng tiến hóa. Thực tế này đã ngày càng trở nên rõ ràng trong đại dịch Covid-19 khi các biến thể gây lo ngại mới cứ vài tháng lại xuất hiện.

Ảnh minh họa: Wiki CommonsẢnh minh họa: Wiki Commons

Một số biến thể trong số này có khả năng lây lan mạnh hơn từ người sang người và trở thành biến thể chiếm ưu thế nhất khi vượt qua những phiên bản tiến hóa chậm hơn của virus SARS-CoV-2.

Khả năng lây lan mạnh hơn này được cho là do các đột biến trong protein gai, vốn giúp virus gắn chặt hơn vào các thụ thể ACE2. ACE2 là những thụ thể trên bề mặt tế bào, nơi mà virus bám vào nhằm xâm nhập vào cơ thể con người và bắt đầu nhân lên.

Những đột biến trên từng cho phép biến thể Alpha và sau đó là Delta trở thành những biến thể thống trị toàn cầu. Các nhà khoa học đang dự đoán, điều tương tự có thể xảy ra với biến thể Omicron.

Tuy nhiên, virus không thể cải thiện khả năng của chúng một cách vô hạn. Những quy luật hóa sinh đồng nghĩa với việc virus cuối cùng sẽ tiến hóa ở bộ phận protein gai để gắn vào ACE2 mạnh nhất có thể. Khi đạt đến mức đó, khả năng của virus SARS-CoV-2 nhằm lây lan giữa người với người sẽ không bị hạn chế bởi việc virus có thể gắn vào lớp ngoài của tế bào hiệu quả như thế nào.

Tuy nhiên, những yếu tố khác sẽ hạn chế sự lây lan của virus, chẳng hạn như hệ gen có thể nhân lên nhanh chóng như thế nào, virus có thể xâm nhập nhanh chóng vào tế bào qua protein TMPRSS2 như thế nào hay virus có khả năng phóng thích trong một người mắc bệnh ra sao. Về nguyên tắc, tất cả những đặc điểm này cuối cùng sẽ tiến hóa đến mức cao nhất.

Câu hỏi đặt ra là biến thể Omicron đã tiến hóa đến mức cao nhất chưa? Không có lý do nào để khẳng định điều đó. Các hoạt động tăng cường chức năng nghiên cứu (gain-of-function), vốn xem xét các đột biến của virus SARS-CoV-2 cần gì để lây lan hiệu quả hơn, đã xác định được nhiều đột biến cải thiện khả năng của protein gai để gắn với các tế bào con người mà biến thể Omicron không có.

Dù vậy, có thể Omicron là biến thể đã đạt khả năng tối đa về mức độ lây lan. Có lẽ Omicron sẽ không có công cụ gì hiệu quả hơn nữa bởi nó bị hạn chế về khả năng của bộ gen. Điều này cũng tương tự như việc ngựa vằn sẽ không tiến hóa để có thêm mắt ở sau đầu nhằm tránh những kẻ săn mồi. SARS-CoV-2 không thể chọn những đột biến để đạt được mức độ tiến hóa tối đa về lý thuyết, bởi những đột biến này cần xảy ra đồng thời và điều đó là bất khả thi.

Thậm chí trong viễn cảnh Omicron là biến thể có khả năng lây lan mạnh nhất giữa người với người thì những biến thể mới sẽ xuất hiện để đối phó với hệ miễn dịch của con người.

Sau khi mắc bất kỳ virus nào, hệ miễn dịch sẽ thích nghi bằng cách tạo ra các kháng thể gắn vào virus để vô hiệu hóa nó và các tế bào T sẽ phá hủy những tế bào bị lây nhiễm. Các kháng thể là những mẩu protein gắn vào phân tử virus và tế bào T sẽ nhận ra những tế bào nhiễm bệnh qua hình dạng của phân tử này. Vì thế, SARS-CoV-2 có thể thoát khỏi hệ miễn dịch bằng các biến chủng để thay đổi hình dạng phân tử nhằm tránh sự nhận diện của hệ miễn dịch.

Đó là lý do tại sao Omicron "thành công" như vậy trong việc lây nhiễm ở những người từng mắc bệnh hoặc đã tiêm vaccine. Ngoài ra, các đột biến giúp cho protein gai gắn vào ACE2 mạnh hơn cũng làm giảm khả năng của các kháng thể để bám vào virus và vô hiệu hóa nó.

Biến thể gây lo ngại cuối cùng?

Dữ liệu của Pfizer cho thấy các tế bào T phản ứng với biến thể Omicron tương tự với các biến thể trước đó. Điều này trùng với quan sát cho rằng Omicron gây ra tỷ lệ tử vong thấp hơn ở Nam Phi.

Điều quan trọng với chúng ta là việc từng mắc bệnh dường như có thể bảo vệ con người trước những triệu chứng nghiêm trọng và nguy cơ tử vong.

Điểm này có lẽ chính là viễn cảnh của loại virus này. Thậm chí cả khi virus trở nên "chuyên nghiệp" hơn và tối đa hóa mọi công cụ của nó thì nó vẫn sẽ bị hệ miễn dịch kiểm soát và tiêu diệt. Các đột biến có thể cải thiện khả năng lây lan nhưng sẽ không làm tăng mạnh số ca tử vong.

Virus đạt được sự tiến hóa tối đa này có lẽ sau đó sẽ biến chủng ngẫu nhiên, thay đổi hình dạng qua thời gian để khiến cho hệ miễn dịch không thể nhận ra chúng, từ đó, gây ra những làn sóng tái lây nhiễm. Khi đó, chúng ta có lẽ sẽ có một mùa Covid-19 vào mỗi mùa đông tương tự như cúm mùa hiện nay. Virus cúm cũng có cùng kiểu đột biến như vậy qua thời gian, còn được gọi là "sự trôi dạt kháng nguyên" (antigenic drift), dẫn tới tình trạng tái nhiễm.

Những virus cúm mới mỗi năm không nhất thiết là mạnh hơn các virus của năm trước mà chúng chỉ đơn giản là khác biệt hơn. Bằng chứng rõ ràng nhất cho kết cục của virus SARS-CoV-2 có lẽ là 229E, một loại virus corona gây nên cảm lạnh thông thường.

Vì thế, Omicron sẽ không phải là biến thể cuối cùng nhưng có lẽ là biến thể gây lo ngại cuối cùng. Nếu chúng ta may mắn, giữa bối cảnh đại dịch vẫn còn khó đoán, SARS-CoV-2 sẽ trở thành một virus đặc hữu biến chủng chậm qua thời gian.

Bệnh dịch này có lẽ sẽ trở nên rất nhẹ khi những trường hợp từng mắc bệnh đã có hệ miễn dịch, giúp làm giảm nguy cơ nhập viện và tử vong. Hầu hết mọi người sẽ mắc bệnh lần đầu tiên khi còn nhỏ, điều có thể xảy ra trước hoặc sau khi tiêm vaccine và vì thế sự tái nhiễm sau này có thể sẽ hầu như không còn được chú ý nữa.

Khi đó chúng ta chỉ cần một nhóm nhỏ các nhà khoa học theo dõi sự thay đổi gen của virus SARS-CoV-2 qua thời gian và những biến thể gây lo ngại có thể sẽ chỉ còn là chuyện quá khứ, ít nhất là cho tới khi virus tiếp theo vượt qua được rào cản loài (species barrier)./.

Bình luận

Tối thiểu 10 chữ Tiếng việt có dấu Không chứa liên kết

Gửi bình luận
Đang phát:
GTCT đêm
Thời sự tối 15/3/2025

CHƯƠNG TRÌNH TRUYỀN HÌNH 16/03/2025

05:30Giới thiệu chương trình trong ngày
05:35Ca nhạc quốc tế
06:05Chương trình Tiếng Mường
06:20Phóng sự: Tăng cường các hoạt động nhằm bảo vệ quyền lợi của NTD
06:30Thời sự sáng
07:00Truyền hình Quân khu III
07:10Chuyên mục Kinh tế thị trường: Lương Sơn XD thương hiệu nông sản gắn với XD NTM
07:20Chương trình Thiếu nhi
07:30Chuyên mục: Tiếng nói từ các miền quê
07:45Trang địa phương huyện Kim Bôi
08:00Phim truyện: Sông phố nhà ghe T12
08:45Giới thiệu Văn bản pháp luật
08:50Chương trình Thiếu nhi
09:00Văn nghệ cuối tuần
09:30Văn hóa Hòa Bình
09:50Chuyên mục Sắc màu văn hóa
10:00Phim truyện: Con gái ông trùm T7
10:45Chương trình Tiếng Mường
11:00Phim Sitcom: Trận chiến của những bác sĩ thực tập T675
11:15Chương trình: Khát vọng sống 392
11:35Phóng sự: Nhân rộng các mô hình tiêu biểu trong lĩnh vực nông nghiệp
11:45Thời sự trưa
12:00Phim truyện: Người tuyệt vời nhất T70
12:45Giai điệu quê hương
13:15Thế giới động vật
13:40Bản tin Chính phủ
13:50Phim Sitcom: Trận chiến của những bác sĩ thực tập T674
14:05Mảnh ghép cuộc sống
14:30Có thể bạn chưa biết
14:45Chuyên mục Quốc phòng toàn dân
15:00Phim truyện: Chị em nhà Đông Các T29
15:45Thời sự chiều
16:00Bản tin thế thao
16:05Tình khúc Belero
16:35Chuyên mục Nông dân Hòa Bình: Nông dân huyện Tân Lạc đẩy mạnh chuyển đổi số
16:45Chuyên mục Cải cách hành chính: Tỉnh Hòa Bình nâng cao chất lượng dịch vụ công
17:00Tạp chí Dân tộc và phát triển
17:15Chương trình Tiếng Thái
17:30Phim truyện: Người tuyệt vời nhất T49
18:15Chương trình Thiếu nhi
18:30Tạp chí Thông tin Kinh tế
18:45Trang địa phương huyện Đà Bắc
19:00Tiếp sóng Thời sự Đài THVN
19:45Thời sự Hòa Bình tối
20:15Phóng sự: Cần tăng cường hoạt động nhằm đảm bảo ANTT tại cơ sở
20:25Phim truyện: Con gái ông trùm T16
21:15Chương trình Tiếng Thái
21:30Phim truyện: Chị em nhà Đông Các T25
22:20Tọa đàm: Giá trị di sản văn hóa Mo Mường
22:40Thời sự Hòa Bình đêm
23:05Bản tin thể thao
23:10Phim truyện: Sông phố nhà Ghe T20
23:55GTCT đêm

CHƯƠNG TRÌNH PHÁT THANH 16/03/2025

05:00Giới thiệu chương trình
05:10Chương trình Tiếng Thái
05:30Chương trình Thời sự sáng
06:00Giới thiệu nối sóng (VOV)
09:00Giới thiệu chương trình
09:03Nhịp cầu âm nhạc
09:30Chương trình phát thanh Đời sống xã hội
10:10Quà tặng cuộc sống
10:30Chương trình Tiếng Mường
11:00Chương trình Phát thanh Dòng chảy cuộc sống
11:30Chương trình Thời sự
12:00Giới thiệu nối sóng (VOV)
15:03Nhịp cầu âm nhạc
15:30Chương trình phát thanh Đời sống xã Hội
16:10Chuyên mục Số và đời sống
16:20Chuyên mục Những bông hoa giữa đời thường
16:30Chuyên mục Sự kiện và bình luận
16:40Chương trình Tiếng Thái
17:00Chương trình Thời sự chiều
17:30Chương trình Phát thanh Dòng chảy cuộc sống
18:00Chương trình Tiếng Mường
18:30Chương trình Thời sự tối
19:00Đọc truyện giúp bạn: Hồng lâu mộng
19:30Giới thiệu nối sóng (VOV)
21:30Chuyên mục Sự kiện và bình luận
21:40Chương trình tiếng Thái
22:00 Chào cuối ngày
HÒA BÌNH
Weather Hoa binh
overcast clouds
18°C
2.47m/s 72%
17/03
Weather Hoa binh
18°C
15°C
18/03
Weather Hoa binh
15°C
14°C
19/03
Weather Hoa binh
19°C
14°C