Taliban và IS liệu có thể dung hòa?

Ngoại lệ đáng chú ý

Chiến thắng nhanh chóng của các lực lượng Taliban tại Afghanistan sẽ tạo ra cú hích to lớn cho các phần tử Hồi giáo cực đoan ở khắp mọi nơi. Các chiến binh Hồi giáo dòng Sunni ở Trung Đông và nhiều nơi khác đã ra tuyên bố rằng việc Taliban giành chính quyền ở Afghanistan là minh chứng đanh thép cho ý thức hệ và chiến lược chiến tranh du kích của họ, theo The Guardian.

Trong một thông báo đưa ra sau ngày 15/8, tổ chức Al-Qaeda trên bán đảo Arab (AQAP) chúc mừng chiến thắng của Taliban, đồng thời tái khẳng định cam kết dùng bạo lực lật đổ các chính quyền ở khu vực.

“Chiến thắng này đã cho chúng ta thấy thánh chiến và chiến đấu là con đường thực tế duy nhất đúng theo chỉ dạy của luật Hồi giáo để có thể khôi phục quyền của chúng ta và trục xuất những kẻ xâm lược, những kẻ chiếm đóng”, AQAP tuyên bố.

Tương tự, hàng chục tuyên bố của các kênh truyền thông có liên hệ với Al-Qaeda và những người ủng hộ gửi đi thông điệp rằng chiến thắng của Taliban là một thành quả lớn lao, một ví dụ cho phong trào thánh chiến khắp thế giới.

Tại Yemen, các nhóm Al-Qaeda bắn pháo hoa để ăn mừng chiến thắng của Taliban. Tổ chức Hayat Tahrir al-Sham (HTS), hiện thống trị tại tỉnh Idlib của Syria, chúc mừng chiến thắng của Taliban, vì họ hy vọng sẽ đạt được điều tương tự ở Damascus vào một ngày nào đó. Một thành viên cấp cao của tổ chức này cho rằng đây là “một chiến thắng của Hồi giáo, chiến thắng của người Sunni”. Tổ chức Taliban Pakistan (TTP) cũng miêu tả sự kiện Kabul thất thủ là “chiến thắng cho toàn thể thế giới Hồi giáo”.

Tuy nhiên, giữa những lời chúc mừng Taliban của các nhóm thánh chiến, IS là ngoại lệ đáng chú ý. Không những không có lời chúc mừng, các lãnh đạo của nhóm này còn chỉ trích việc Taliban tiếp quản Afghanistan. Ngày 19/8, trong tuyên bố chính thức đầu tiên từ sau khi Kabul sụp đổ, IS cáo buộc Taliban là “những phần tử Hồi giáo xấu xa” và là “gián điệp của Mỹ”. IS cũng coi Taliban là “những kẻ phản bội tôn giáo”, khi sẵn sàng đàm phán thay vì quyết sống chết với phương Tây.

Lý do để giải thích

Các nghiên cứu cho thấy, có một số khác biệt về ý thức hệ và văn hóa giữa IS và Taliban. IS là một tổ chức Hồi giáo cực đoan có kế hoạch phát động một cuộc chiến tranh tôn giáo toàn cầu với mục đích thành lập một thực thể chính trị duy nhất bao gồm tất cả các quốc gia và vùng lãnh thổ Hồi giáo. Trong khi đó, Taliban khẳng định các hoạt động của họ chỉ giới hạn ở Afghanistan. Mục tiêu của Taliban là thành lập “Nhà nước Hồi giáo Afghanistan” và đẩy tất cả các lực lượng nước ngoài ra khỏi lãnh thổ. Do đó, hai lực lượng này khó có thể dung hòa, nếu một trạng thái tồn tại, các trạng thái khác phải bị xóa.

Taliban và IS cũng có sự khác biệt về niềm tin tôn giáo. Taliban trung thành với trường phái Hanafi của Hồi giáo Sunni. Nhìn chung, họ tin vào chủ nghĩa Sufiism và có xu hướng tránh bạo lực đối với người Hồi giáo dòng Shiite. Trong khi đó, IS tuân theo tư tưởng trường phái Salafi của Hồi giáo Sunni - hà khắc hơn Hanafi, tin rằng thánh chiến hung hăng, bạo lực là một yêu cầu của đức tin Hồi giáo. Vì vậy, sự xuất hiện của IS ở Afghanistan đã đặt ra một thách thức nghiêm trọng đối với quyền tối cao của Taliban.

Khi tuyên bố chiến thắng tại Kabul, Taliban khẳng định, lực lượng này không muốn bị cô lập và hy vọng thiết lập các mối quan hệ với cộng đồng quốc tế, Taliban “sẽ hành động một cách có trách nhiệm trong từng bước đi và đảm bảo hòa bình với mọi quốc gia”. Phụ nữ tại Afghanistan sẽ được hưởng quyền lợi và hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau, thậm chí có thể phục vụ trong chính quyền mới.

Giới lãnh đạo Taliban đã tham gia đối thoại với nhiều quốc gia trong khu vực, đảm bảo với họ rằng Taliban sẽ không cho phép IS đứng chân ở Afghanistan và đe dọa sự ổn định của khu vực. Hồi tháng 7, phát ngôn viên của Taliban, Zabiullah Mujahid đã nhắc lại quyết tâm đánh bại IS. “Chúng tôi đảm bảo với bạn rằng Taliban sẽ không cho phép IS có đất để hoạt động ở Afghanistan và trong các khu vực chúng tôi kiểm soát”.

Trong quá khứ, Taliban cũng nhiều lần kêu gọi các quan chức Mỹ đàm phán để giải quyết vấn đề ở Afghanistan. Và hiện tại, các quan chức quân sự Mỹ ở Kabul đang liên lạc với những thủ lĩnh cấp cao của Taliban để đảm bảo công dân Mỹ và đồng minh an toàn tới sân bay.

Dưới góc nhìn của IS, Taliban đã theo đuổi con đường thực dụng nhằm đạt được mục tiêu, thay vì quyết sống chết với phương Tây, điều đó nằm ngoài mong muốn của IS. Mặt khác, IS vẫn coi luật Hồi giáo của Taliban là chưa đủ nghiêm khắc. Chẳng hạn, các thủ lĩnh IS cáo buộc Taliban quá khoan dung đối với các trường hợp bidʻah (đổi mới tôn giáo dị giáo). Taliban cũng đã cố ý chỉ thị những người ủng hộ không được tấn công các nhà thờ Hồi giáo hoặc đền thờ của người Shiite.

Trong thập niên 1990, IS đã công kích Taliban khi lực lượng này liên hệ với Liên Hợp Quốc và các chính phủ phương Tây. IS phản đối các tuyên bố của Taliban, đồng thời, cáo buộc Taliban hỗ trợ lợi ích của cơ quan tình báo ISI (Pakistan). Hai bên chính thức tuyên chiến năm 2015, sau khi IS tuyên bố thành lập căn cứ hoạt động ở “Khorasan”. Taliban và IS liên tục tấn công lẫn nhau để tranh giành địa bàn hoạt động. Năm 2018, hai bên cũng xảy ra giao tranh bằng vũ khí hạng nặng.

Các nhà phân tích cho rằng, sự chia rẽ của các nhóm cực đoan trước chiến thắng của Taliban phản ánh sự khác biệt lớn về chiến lược hoạt động của các tổ chức này. Hố ngăn cách giữa những nhóm thánh chiến quyết tâm dùng bạo lực để lật đổ các chính phủ và các tổ chức theo đuổi đường lối thỏa hiệp thực dụng hơn những năm gần đây đã bị khoét sâu. Bất cứ biểu hiện yếu đuối nào của các tổ chức cực đoan sẽ dễ dàng trở thành mục tiêu công kích của những nhóm cực đoan hơn như IS.

Theo chuyên gia Nishank, Taliban đã có những thay đổi theo hướng thực dụng là nhằm “giành được sự thừa nhận quốc tế” và khẳng định “tính chính danh của họ trong lãnh đạo”. Trong khi đó, IS tiếp tục là hiện thân của phong trào thánh chiến Hồi giáo cực đoan nhất. IS vẫn duy trì ý thức hệ bạo tàn của tổ chức này như đã thể hiện giai đoạn đỉnh cao quyền lực 2014-2016. Phản ứng của IS trước chiến thắng của Taliban cho thấy tổ chức này sẽ không dễ thay đổi chiến lược hoạt động của mình.  

Tuy nhiên, dù chiến lược có thay đổi, các tổ chức thánh chiến vẫn gắn bó với mục tiêu chống lại những người ngoại đạo, những kẻ phản đồ, cho đến khi có thể thành lập một Nhà nước Hồi giáo. Do đó, chính phủ mới của Afghanistan, dưới vai trò dẫn dắt của Taliban sẽ sẵn sàng hành động ở mức độ nào để hiện thực hóa những cam kết chống khủng bố, trong đó có IS, vẫn còn là câu hỏi còn bỏ ngỏ./.